واکاوی تحول مواضع صدر درقبال مقاومت عراق

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ مواضع مقتدا صدر، رئیس جریان صدر درقبال حشدالشعبی و گروه های مقاومت عراق از سال 2003 تا سال جاری میلادی همواره دستخوش تحولات قابل توجهی بوده است: 

- دوره نخست (2003 -۲۰۰۸): تمرکز اصلی بر مقاومت مسلحانه علیه اشغال آمریکایی به وسیله جیش المهدی بود. 

- دوره دوم (۲۰۱۴ -۲۰۱۷ میلادی): با ظهور داعش گروه سرایاالسلام را تأسیس، در چارچوب حشدالشعبی فعالیت می کرد و نقش مثبتی در مبارزه با تروریسم ایفا کرد. 

- دوره سوم (۲۰۱۷ -۲۰۲۲ میلادی): به تدریج به انتقاد از نفوذ ایران در عراق و برخی گروه های حشدالشعبی پرداخت و خواستار انحلال این نهاد و ادغام آن در نهادهای دولتی شد. 

- دوره چهارم (۲۰۲۲ -۲۰۲۵): مواضع صدر علیه گروه های مسلح خارج از کنترل دولت افزایش یافت و به درگیری های خشونت آمیز با برخی گروه های وابسته به حشدالشعبی و فراخوان های مکرر برای خلع سلاح این گروه ها انجامیده است.

دوره نخست: تأسیس و فعالیت جیش المهدی و مقابله با اشغال آمریکایی (2003-2008)

اوت ۲۰۰۸ میلادی، صدر دستور تعلیق نامحدود فعالیت های مسلحانه جیش المهدی را صادر و اعلام کرد، هر کس از دستور پیروی نکند، عضو این گروه به شمار نخواهد رفت

مقتدا صدر تابستان سال 2003 میلادی، بلافاصله پس از سقوط رژیم صدام و اشغال عراق به وسیله نیروهای ائتلاف به سرکردگی آمریکا، جیش المهدی را به عنوان شاخه نظامی جنبش صدر تأسیس کرد . هدف اصلی این تشکیلات مسلح، مقاومت در برابر اشغالگران و تلاش برای خروج آنها از عراق بود . جیش المهدی به سرعت به نیروی نظامی قابل توجه در مناطق شیعه نشین عراق، به ویژه در بغداد (شهر صدر) و جنوب کشور، تبدیل شد و هزاران نیروی مسلح و آموزش دیده را در عراق گردآوری کرد . 

این گروه با شعارهای ملی گرایانه و ضد امپریالیستی حمایت قابل توجهی را از بخش هایی از جامعه عراق، به ویژه شیعیان فقیر شهری که از حضور نیروهای خارجی ناراضی بودند و از شبکه سازمان های خیریه پدر صدر بهره می بردند، جلب کرد .  تأسیس جیش المهدی نقطه عطفی در رویکرد مقتدا صدر به موضوعات سیاسی و امنیتی عراق پس از سقوط صدام و نشان دهنده عزم وی برای ایفای نقش فعال در صحنه نظامی و سیاسی کشور و احیای میراث پدرش، آیت الله محمد صادق صدر، بود .

درگیری های جیش المهدی با نیروهای ائتلاف و دولت عراق

جیش المهدی به ریاست مقتدا صدر، از سال 2003 تا ۲۰۰۸ میلادی مشغول درگیری های متعددی با نیروهای ائتلاف به سرکردگی آمریکا و نیروهای امنیتی دولت عراق بود .  این درگیری ها در دوره های مختلف با شدت و ضعف همراه بود و تأثیرات قابل توجهی بر امنیت و ثبات عراق داشت. یکی از نخستین درگیری های جدی اکتبر 2003 میلادی و سپس مارس 2004 میلادی رخ داد . 

قیام آوریل 2004 میلادی در نجف و کربلا، که به دنبال بسته شدن روزنامه الحوزه و دستگیری یکی از نزدیکان صدر به وسیله نیروهای ائتلاف آغاز شد، یکی از مهمترین مقاطع درگیری ها بود  . در درگیری ها، جیش المهدی کنترل چندین شهر مهم شیعه نشین را به دست گرفت و سال ۲۰۰۶ میلادی نیز، پس از بمبگذاری در مسجد سامرا، به اوج خود رسید. سال ۲۰۰۷ میلادی، نیروهای آمریکایی و عراقی به مواضع جیش المهدی در بصره و شهر صدر حمله کردند . این درگیری ها نه تنها تأثیر بسزایی بر امنیت و ثبات عراق داشت، بلکه نقش مقتدا صدر و جیش المهدی را به عنوان نیروی مخالف سرسخت اشغال و دولت مورد حمایت اشغالگران تثبیت کرد.

اعلام توقف فعالیت جیش المهدی در سال 2007

اوت سال ۲۰۰۷ میلادی صدر دستور توقف فعالیت های جیش المهدی را برای مدت 6 ماه صادر کرد . این تصمیم پس از درگیری های شدید میان جیش المهدی و نیروهای امنیتی عراق در نجف و کربلا و نیز فشارهای نظامی نیروهای ائتلاف و دولت عراق علیه این گروه اتخاذ شد . هدف از این توقف، بازسازی و ساماندهی مجدد جیش المهدی، پالایش آن از عناصر افراطی و نفوذی و کاهش خشونت ها عنوان شد . فوریه ۲۰۰۸ میلادی، صدر آتش بس را برای مدت 6 ماه دیگر تمدید کرد . برخی تحلیلگران معتقد بودند، اقدام صدر با هدف بهبود وجهه سیاسی خود و تبدیل شدن به بازیگری که آمریکا و دولت عراق ناگزیر به تعامل با وی هستند، انجام شد . 

اوت ۲۰۰۸ میلادی، صدر دستور تعلیق نامحدود فعالیت های مسلحانه جیش المهدی را صادر و اعلام کرد، هر کس از دستور پیروی نکند، عضو این گروه به شمار نخواهد رفت . وی همچنین اعلام کرد، جیش المهدی اکنون بیشتر بر برنامه های فرهنگی متمرکز خواهد کرد و نامش را به "الممهدون" (یاران مهدی) تغییر داد . این تصمیم در شرایطی اتخاذ شد که خشونت ها در عراق به پایین ترین سطح چهار ساله خود رسیده بود . سال ۲۰۰۹ میلادی صدر بار دیگر تأکید کرد، جیش المهدی به طور کامل منحل شده است . 

مواضع صدر در قبال نیروهای ائتلاف و دولت عراق در این دوره

در دوره 2003 تا ۲۰۰۸ میلادی مواضع صدر در قبال نیروهای ائتلاف به سرکردگی آمریکا و دولت عراق عمدتاً خصمانه و مبتنی بر مخالفت با اشغال کشور بود. وی همواره نیروهای آمریکایی را اشغالگر خوانده و خواستار خروج بی قید و شرط آنها از عراق بود . صدر «شورای حکومتی عراق » را نهادی غیر قانونی و عامل اشغالگران معرفی و جیش المهدی به عنوان ابزار اصلی صدر برای مقابله با نیروهای ائتلاف عمل می کرد. 

صدر در قبال دولت عراق نیز مواضع انتقادی داشت، به ویژه در دوره هایی که دولت با نیروهای ائتلاف همکاری نزدیک می کرد. وی دولت را دست نشانده آمریکا می دانست. با وجود این، مواضع صدر در این دوره ثابت نبود و گاهی با توجه به شرایط تغییر می کرد. به عنوان نمونه، نوامبر 2003 میلادی صدر سیاست ضد اشغالگری شدید خود را کنار گذاشت و موضع آیت الله سیستانی، مرجع عالیقدر شیعیان عراق و احزاب شیعه را اتخاذ کرد که نیروهای ائتلاف را «میهمان عراق» می دانستند. اما مارس 2004 میلادی، پس از اقدامات مقام های ائتلاف برای محدود کردن جنبش صدر، وی دوباره به سخنان ضد اشغالگری خود بازگشت .  پس از توقف فعالیت جیش المهدی سال ۲۰۰۷ میلادی، صدر به تدریج به سمت مشارکت در فرآیندهای سیاسی رسمی حرکت کرد.

دوره دوم: بازسازی تشکیلات نظامی و نقش در مبارزه با داعش (2014 -2017)

تأسیس سرایاالسلام سال 2014 میلادی برای مبارزه با داعش و حفاظت از مکان های مقدس

سال ۲۰۱۴ میلادی، با ظهور گروه تروریستی داعش و پیشروی سریع آنها در شمال و غرب عراق، مقتدا صدر دستور بازسازی و تجدید سازمان نیروهای مسلح زیر فرمان خود را صادر و ژوئن همان سال تشکیل گروه جدیدی به نام "سرایاالسلام" (یا تیپ های صلح امام علی (ع)) را اعلام کرد. هدف اصلی اعلام شده برای تأسیس این گروه مبارزه با داعش و حفاظت از مکان های مقدس شیعیان در عراق، به ویژه شهرهای نجف، کربلا و سامرا در برابر حملات احتمالی این گروه تروریستی بود . این اقدام در پاسخ به فتوای جهاد آیت الله سیستانی، مرجع تقلید شیعیان عراق برای مقابله با داعش انجام شد . 

سرایاالسلام به سرعت شروع به جذب داوطلبان از میان هواداران صدر کرد و به همراه دیگر گروه های شیعه، به جبهه های نبرد با داعش اعزام شدند. تشکیل سرایاالسلام نشان داد صدر با وجود انحلال رسمی جیش المهدی و تمرکز بر فعالیت های سیاسی و اجتماعی در سال های قبل، همچنان توانایی بسیج سریع نیروهای مسلح دارد و حاضر است در مواقع بحرانی برای دفاع از کشور و مقدسات شیعه وارد عمل شود.

فعالیت سرایاالسلام در چارچوب حشدالشعبی

سال ۲۰۱۴ میلادی، با ظهور گروه تروریستی داعش و پیشروی سریع آنها در شمال و غرب عراق، مقتدا صدر دستور بازسازی و تجدید سازمان نیروهای مسلح زیر فرمان خود را صادر کرد

سرایاالسلام، به عنوان یکی از گروه های شیعی مسلح، در چارچوب حشدالشعبی (نیروهای بسیج مردمی) فعالیت می کرد. حشدالشعبی نهادی دولتی است که ژوئن ۲۰۱۴ میلادی و در پی فتوای آیت الله سیستانی برای مقابله با داعش تشکیل شد و متشکل از دهها گروه نظامی شیعه، سنی و مسیحی است . صدر دستور داد سرایاالسلام و دو گروه نظامی دیگر وابسته به جنبش صدر، برای دفاع از شهر صدر و حرم امامان شیعه در سامرا مسلح شوند و فعالیت خود را آغاز کنند . 

گرچه سرایاالسلام به طور رسمی بخشی از حشدالشعبی بود، اما همواره استقلال عمل خود را حفظ کرد و به عنوان یکی از سه جناح اصلی درون حشدالشعبی شناخته می شد که وفاداری اش را به صدر اعلام می کردند؛ در مقابل دو جناح دیگر که در فضای مجازی عراق به آیت الله سیستانی و مقام معظم رهبری وفادار بودند. طبق اطلاعات موجود، سه تیپ از حشدالشعبی، شامل تیپ ۳۱۳، ۳۱۴ و ۳۱۵، با عنوان سرایاالسلام و زیر نظر صدر در استان صلاح الدین فعالیت می کردند . فعالیت سرایاالسلام در قالب حشدالشعبی، امکان هماهنگی بیشتر با دیگر گروه های مسلح و دسترسی به منابع و حمایت های دولتی را فراهم می کرد.

مواضع صدر در قبال حشدالشعبی و نقش آن در مبارزه با داعش

مقتدا صدر در ابتدای تشکیل حشدالشعبی، از نقش آن در مقابله با تهدید داعش و دفاع از عراق حمایت کرد و با صدور فتوای جهاد و بسیج نیروهای خود با عنوان سرایاالسلام، عملاً به حشدالشعبی پیوست و در مبارزه با تروریسم مشارکت فعال داشت . با وجود این، مواضع صدر نسبت به حشدالشعبی همواره همراه با احتیاط و انتقاد بود. وی بر موقتی بودن حضور گروه های مسلح در حشدالشعبی تأکید داشت و معتقد بود، پس از شکست داعش این گروه ها باید منحل یا در نهادهای امنیتی دولتی ادغام شوند . 

این دیدگاه در تقابل با دیدگاه برخی گروه های دیگر درون حشدالشعبی قرار داشت که خواهان تداوم حضور و تقویت حشدالشعبی به عنوان نهاد نظامی مستقل حتی پس از داعش بودند . صدر همچنین به طور مکرر اتهاماتی همچون نفوذ ایران در برخی گروه های حشدالشعبی و تلاش برای تبدیل آن به ابزاری برای پیشبرد اهداف منطقه ای هشدار می داد و گروه های وابسته به ایران در حشدالشعبی را «شبه نظامیان جسور» می نامید. نوامبر ۲۰۱۶ میلادی، صدر در نامه ای به رئیس جمهور و رئیس مجلس عراق، پیشنهادهایی برای اصلاح حشدالشعبی ارائه و تأکید کرد، اعضای حشدالشعبی نباید وابسته به هیچ جناح سیاسی باشند و خواستار شفافیت مالی و اداری این نهاد شد . مارس ۲۰۱۷ میلادی صدر به صراحت خواستار انحلال «هیئة الحشدالشعبی» پس از آزادسازی موصل شد و اعلام کرد، قانون حشدالشعبی کشور را به حکومت شبه نظامیان می کشاند .

اعلام توقف مجدد فعالیت برخی گروه های وابسته به صدر سال 2015 میلادی

فوریه ۲۰۱۵ میلادی مقتدا صدر بار دیگر دستور توقف فعالیت برخی گروه های مسلح وابسته به خود، ازجمله «تیپ الیوم الموعود» و «سرایاالسلام» را صادر کرد . این اقدام به عنوان  حسن نیت برای جلوگیری از فروپاشی فرآیند سیاسی در عراق و در پاسخ به تهدید گروه های سنی مبنی بر خروج از این فرآیند در صورت خلع سلاح نشدن گروه های مقاومت شیعه عنوان شد. صدر در بیانیه ای اعلام کرد، توقف با هدف تشویق دیگر گروه ها به پیروی از این اقدام و کمک به ثبات سیاسی کشور انجام می شود. 

این تصمیم نشان دهنده تلاش صدر برای انعطاف پذیری سیاسی و حفظ نقش خود به عنوان بازیگر مؤثر در صحنه سیاسی عراق بود. با وجود این، توقف نیز مانند موارد قبلی، به معنای انحلال کامل گروه ها نبود و آنها کماکان به عنوان بخشی از ساختار حشدالشعبی یا به صورت مستقل، توانایی بسیج نیرو و فعالیت داشتند. این اقدام صدر را می توان در چارچوب تاکتیک های سیاسی اش برای حفظ نفوذ و در عین حال کاهش انتقادات داخلی و بین المللی نسبت به فعالیت گروه های مسلح زیر نفوذش تحلیل کرد.

دوره سوم: چالش با ایران و نقش حشدالشعبی (2017-2022)

انتقادات صدر از نفوذ ایران در عراق و برخی گروه های حشدالشعبی

در دوره ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ میلادی صدر به طور فزایندهای به انتقاد از نفوذ ایران در عراق و فعالیت برخی گروه های حشدالشعبی که به عنوان نزدیک به تهران شناخته می شدند پرداخت. وی بارها بر استقلال عراق و لزوم مداخله نکردن کشورهای خارجی در امور داخلی آن تأکید کرد. برای نمونه، آوریل 2019 میلادی در بیانیه ای اعلام کرد نگران مداخله دو طرف (ایران و آمریکا) در امور داخلی عراق است و خواستار آن شد همه نیروهای عراقی، ازجمله حشدالشعبی از این اختلافات فاصله بگیرند. 

وی همچنین از گروه های حشدالشعبی به دلیل کمک به سیل زدگان ایران انتقاد و اعلام کرد وظیفه آنها کمک به برادران عراقی است. صدر همچنین خواستار بازگشت فوری گروه های مقاومت عراقی، به ویژه حشدالشعبی از سوریه به عراق شد و حضورشان در سوریه را تضمینی برای درگیر شدن عراق در مناقشات منطقه ای دانست. صدر در اظهاراتی سال ۲۰۱۸ میلادی مخالفتش را با مداخله ایران یا آمریکا در تشکیل دولت جدید عراق اعلام کرده بود. صدر گروه های خاصی در حشدالشعبی را متهم می کرد که در فرمان ایران عمل و منافع ملی عراق را فدای دستورات تهران می کنند. ژانویه ۲۰۱۲ میلادی نیز از ایران خواسته بود به جای "فاتح"، "دوست" عراق باشد .

دعوت صدر به انحلال حشدالشعبی و ادغام آن در نهادهای دولتی

یکی از محورهای اصلی مواضع صدر در دوره ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ میلادی، دعوت به انحلال گروه های مسلح خارج از کنترل دولت و ادغام حشدالشعبی در نهادهای رسمی امنیتی و نظامی عراق بود. صدر همواره بر این نکته تأکید می کرد، تنها دولت مرکزی عراق باید دارای نیروی مسلح باشد و وجود گروه های شبه نظامی متعدد با وفاداری های مختلف، تهدیدی برای امنیت و حاکمیت ملی عراق است. 

اوت ۲۰۱۷ میلادی، صدر پس از بازگشت از سفر به عربستان خواستار انحلال حشدالشعبی و ادغام نیروهای آن در ارتش عراق شد . این موضع وی با مخالفت حیدر العبادی، نخست وزیر وقت عراق مواجه شد که اعلام کرد حشدالشعبی برای عراق است و منحل نخواهد شد. صدر استدلال می کرد ادامه وجود حشدالشعبی به عنوان نیروی مسلح مستقل، تهدیدی برای حاکمیت دولت و امنیت کشور است. 

نوامبر 2021 میلادی، پس از پیروزی ائتلاف "سائرون" در انتخابات پارلمانی، بار دیگر بر لزوم انحلال گروه های مسلح خارج از کنترل دولت در حشدالشعبی و تحویل سلاح های آنها به دولت تأکید کرد. پیش تر نیز، نوامبر ۲۰۱۶ میلادی صدر پیشنهادهای را برای اصلاح حشدالشعبی، ازجمله وابستگی نداشتن اعضایش به جناح های سیاسی ارائه کرده بود . ۲۳ مارس ۲۰۱۷ میلادی صدر به صراحت بر ضرورت انحلال «هیئة الحشدالشعبی» پس از مرحله بازپس گیری موصل تأکید کرد و هشدار داد قانون حشدالشعبی کشور را به سمت حکومت شبه نظامیان سوق می دهد .

دیدارهای صدر با مقام های سعودی و تأثیر آن بر مواضعش

اوت ۲۰۱۷ میلادی، صدر پس از بازگشت از سفر به عربستان خواستار انحلال حشدالشعبی و ادغام نیروهای آن در ارتش عراق شد

سال های اخیر، به ویژه پس از ۲۰۱۷ میلادی، مقتدا صدر چندین دیدار با مقام های سعودی و دیگر کشورهای عربی منطقه داشت که این موضوع نشان دهنده تغییر در رویکردهای منطقه ای اش و تلاش برای کاهش وابستگی به ایران و گسترش روابط با کشورهای عربی است. یکی از مهمترین این دیدارها، سفر رسمی صدر به عربستان ژوئیه ۲۰۱۷ میلادی بود که در آن با محمد بن سلمان دیدار و گفت وگو کرد . این دیدار که با واکنش های متفاوتی در عراق و منطقه مواجه شد، نشان داد صدر برای کسب قدرت به دنبال تنوع بخشی به متحدان منطقه ای خود در عراق است. 

بلافاصله پس از دیدار با مقام های سعودی سال ۲۰۱۷ میلادی، صدر خواستار انحلال حشدالشعبی و ادغام نیروهای آن در ارتش عراق شد . برخی تحلیلگران معتقدند این اقدامات صدر تأثیراتی بر مواضعش در قبال موضوعات داخلی عراق، از جمله نگاهش به حشدالشعبی و گروه های مقاومت داشت. با فاصله گرفتن نسبی از ایران و نزدیک شدن به کشورهای عربی، صدر می توانست با قدرت بیشتری به انتقاد از نفوذ ایران در عراق بپردازد و مواضع ملی گرایانه خود را تقویت کند. آوریل 2019 میلادی نیز پیشنهاد امضای توافق سه جانبه میان عراق، ایران و عربستان داد .

نقش صدر در اعتراضات مردمی و مواضعش درباره گروه های مسلح

مقتدا صدر در دوره های مختلف نقش فعالی در اعتراضات مردمی در عراق داشته است. در جریان اعتراضات اکتبر 2019 میلادی که علیه فساد، بیکاری، خدمات نامناسب و نفوذ خارجی در عراق به راه افتاد، مواضع و نقش صدر دستخوش تغییرات قابل توجهی شد. در ابتدای اعتراضات، صدر از تظاهرکنندگان حمایت و حتی تلاش کرد تا رهبری این جنبش را به دست گیرد . وی اعضای مسلح نشده "تیپ های صلح" خود را با کلاه های آبی برای محافظت از تظاهرکنندگان به خیابان ها فرستاد . 

با گسترش اعتراضات و تبدیل شدن آنها به جنبشی فراگیر که علیه کل ساختار سیاسی، ازجمله خود صدر و جناحش بود (شعار "همه یعنی همه")، موضع صدر تغییر کرد. پس از ترور شهدای مقاومت، سردار قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس به وسیله آمریکا ژانویه ۲۰۲۰ میلادی، صدر به طور کامل حمایت خود را از جنبش اعتراضی مردمی برداشت و حتی به نیروهایش دستور داد تا به سرکوب تظاهرکنندگان کمک کنند. فوریه ۲۰۲۰ میلادی نیز خواستار خلع سلاح همه گروه ها، ازجمله گروه خودش (سرایاالسلام) شد و اعلام کرد، تنها دولت حق دارد سلاح داشته باشد . با وجود این، آگوست ۲۰۲۲ میلادی طرفداران مسلح صدر (ازجمله اعضای سرایاالسلام) منطقه سبز بغداد را اشغال کردند که به درگیری با گروه های وابسته به حشدالشعبی  و دولت عراق منجر شد .

دوره چهارم: مواضع سختگیرانه علیه گروه های مقاومت 2022-2025

خروج نمایندگان جناح صدر از مجلس و افزایش بحران سیاسی

ژوئن ۲۰۲۲ میلادی مقتدا صدر با دستور به نمایندگان جناح خود در مجلس عراق موجب استعفای دسته جمعی آنها و خروج از فرآیند تشکیل دولت شد. این اقدام پس از ماه ها بن بست سیاسی در تشکیل دولت جدید بود که در آن ائتلاف "سائرون" به رهبری صدر با کسب ۷۳ کرسی از ۳۲۹ کرسی مجلس در انتخابات اکتبر 2021 میلادی به بزرگترین بلوک پارلمانی تبدیل شده بود، اما نتوانست دولت اکثریت تشکیل دهد و با مخالفت ائتلاف رقیب، یعنی چهارچوب هماهنگی شیعی مواجه شد  . 

این اقدام صدر را می توان تلاشی برای زیر فشار قرار دادن رقبا و نشان دادن نارضایتی خود از روند سیاسی موجود دانست. پس از استعفای نمایندگان صدر، طرفدارانش ماه های ژوئیه و آگوست ۲۰۲۲ میلادی بارها به منطقه سبز بغداد یورش بردند و ساختمان مجلس و دیگر نهادهای دولتی را اشغال کردند . این اعتراضات به درگیری های خشونت آمیزی میان طرفداران صدر و نیروهای امنیتی و نیز گروه های نزدیک به احزاب ائتلاف چارچوب هماهنگی منجر شد.

درگیری های طرفداران صدر با گروه های وابسته به حشدالشعبی

ژوئن ۲۰۲۲ میلادی مقتدا صدر با دستور به نمایندگان جناح خود در مجلس عراق موجب استعفای دسته جمعی آنها و خروج از فرآیند تشکیل دولت شد

درگیری های خشونت آمیز میان طرفداران صدر و گروه های مسلح وابسته به حشدالشعبی، به ویژه پس از خروج نمایندگان جناح صدر از مجلس ژوئن ۲۰۲۲ میلادی یکی از عملکردهای بارز و عامل افزایش تنش ها در عراق بود. آگوست ۲۰۲۲ میلادی هنگامی که طرفداران صدر برای اشغال ساختمان مجلس و اعتراض به نامزدی محمد شیاع السودانی برای پست نخست وزیری (که مورد حمایت ائتلاف چارچوب هماهنگی بود) به منطقه سبز بغداد یورش بردند، با مقاومت گروه های مسلح وابسته به حشدالشعبی مواجه شدند. این درگیری ها به تلفات جانی (دست کم ۲۲ کشته) و زخمی شدن ده ها نفر از دو طرف منجر شد . گروه مسلح صدر، معروف به سرایاالسلام نیز در این درگیری ها حضور فعال داشت . این موضوع تناقض آشکاری را در مواضع صدر نشان می داد؛ از سویی وی همواره خواستار خلع سلاح گروه های غیردولتی بود و از سوی دیگر خود از گروهی مسلح برای پیشبرد اهداف سیاسی و درگیری با رقبا استفاده می کرد. صدر پس از این درگیری ها، به طرفدارانش دستور عقب نشینی داد و اعلام کرد ریختن خون عراقی ها حرام است . این درگیری ها زنگ خطری درباره احتمال بازگشت خشونت های فرقه ای و بی ثباتی گسترده در عراق بود.

فراخوان صدر برای خلع سلاح گروه های غیردولتی و انحلال شبه نظامیان (گروه های مقاومت)

چهارم ژوئیه مقتدا صدر بار دیگر با صدور بیانیه ای خواستار خلع سلاح گروه های مسلح غیردولتی و انحلال شبه نظامیان در عراق شد. وی در این بیانیه تصریح کرد: باطل را جز با تحویل سلاحهای غیرقابل کنترل به دولت، انحلال شبه نظامیان، تقویت ارتش و پلیس و تضمین استقلال عراق، بدون پیروی از فاسدان و تلاش صادقانه برای اصلاح و محاسبه فاسدان، نمی توان دفع کرد. 

این فراخوان به دنبال خطبه عبدالمهدی الکربلایی، نماینده آیت الله سیستانی در ژوئن انجام شد که در آن بر لزوم اصلاحات اساسی، اعمال اقتدار دولت، محدود کردن سلاح به نهادهای دولتی و مبارزه با فساد تأکید شده بود . 

بیانیه صدر واکنش شدید برخی گروه های مقاومت را برانگیخت. به عنوان نمونه، ابوعلی العسکری پنجم ژوئیه در پاسخ به صدر، خواستار خلع سلاح را خیانت به خون شهدا خواند و با لحنی بسیار تند، صدر و حامیانش را "پست ترین افراد دنیا، ترسوها و نامردها" خطاب کرد که درباره سلاح های مقاومت تصمیم گیری می کنند .  

فراخوان صدر، نشان دهنده افزایش اختلافاتش با گروه های مقاومت عراق و تلاش برای معرفی خود به عنوان مدافع حاکمیت دولت و مبارزه با سلاح های غیرقانونی بود.

نتیجه گیری

مقتدا صدر، رئیس جنبش صدر و چهره‌ای برجسته در سیاست و مذهب عراق، موضعی چندوجهی و در حال تحول در قبال نیروهای حشدالشعبی و گروه های مقاومت عراقی دارد. نوسانات موضع‌گیری صدر در دو دهه اخیر نشان دهنده پایبند نبودنش به ایدئولوژی ثابت است. وی از حشد زمانی تمجید می‌کند که نیاز به ائتلاف با گروه های شیعه دارد و زمانی آن را تهدید می‌خواند که به دنبال جلب حمایت غرب یا عربستان است.

بررسی مواضع وی در چهار سال گذشته نشان می دهد صدر به‌طور مداوم میان «حشدالشعبی به‌مثابه نهاد رسمی» و «گروه های مقاومت مسلح مستقل» تمایز قائل است و بر خلع سلاح هر گروهی که خارج از ساختار دولت عمل می‌کند اصرار دارد، حتی اگر این موضع همراه با مخالفت صریح با هرگونه حضور دائمی آمریکا در عراق باشد. در این مدت به طور نسبی صدر از حشدالشعبی به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از نهادهای دولتی عراق حمایت و بر نقش آن به‌عنوان نهاد امنیتی رسمی تأکید می‌کند، نه شبه‌نظامی تحت تأثیر سیاسی. 

سال ۲۰۲۲ میلادی وی خواستار "سازماندهی و رهبری حشدالشعبی بر مبنای ساختار متحد، جدا از گروه های مسلح" شد و بر تمایل خود برای غیرسیاسی ماندن و تمرکز بر امنیت ملی تأکید کرد . این موضع بازتاب هدف گسترده‌تر وی برای اطمینان از فعالیت حشدالشعبی در چارچوب قانونی دولت عراق، به دور از تأثیرات خارجی، به‌ویژه گروه های سیاسی است. حمایت وی مشروط و بر حفظ نقش حشد در دفاع ملی متمرکز است، در حالی که از تبدیل شدن آن به ابزاری برای اهداف سیاسی یا فرقه‌ای جلوگیری می‌کند. در مقابل، به شدت از برخی گروه های داخل حشدالشعبی مانند گردان های حزب‌الله، عصائب اهل الحق و جنبش نجباء انتقاد می‌کند. 

صدر با تغییر راهبرد و گذار از مبارزه مسلحانه (2003 میلادی) به فعالیت سیاسی و سپس فشار برای انحلال گروه های مقاومت سال جاری میلادی با تناقض عملیاتی استفاده از نیروهای مسلح خود (سرایاالسلام) درحالی که خواستار خلع سلاح گروه های مقاومت می باشد فعالیت کرده است. این تحولات نشان دهنده‌ تغییرات تاکتیکی صدر در پاسخ به تحولات عراق، اما تناقض میان شعارهای ملی‌گرایانه و عملگرایی سیاسی، چالشی پایدار در مسیر وی بوده است.

کلامی با مقتدا صدر:

در روزگاری که پیکر امت شیعه از وجود داعش و تروریسم و اشغالگران آمریکایی تا وجود نحس ترورِ رژیم صهیونیستی شکافته می‌شود، یاد پدرتان آیت‌الله سیدمحمد صادق صدر همچنان نورِ راه است؛ همان مرجعی که در اوج محاصره صدام، با فریاد الله أكبر در تریبون های جمعه‌ صدر، مردم را به پایگاه‌های مقاومت فرا خواند و خونش در راه دفاع از حرم آل‌الله ریخته شد. امروز نیز، همین خطرِ وجودی بر کیان شیعه سایه افکنده است؛ از سامرای شریف تا کربلای معلی، از بغداد تا قدس، دشمن یکپارچه در کمین است و اگر پرچم مقاومت زمین بماند، فردا نوبت نجف و کاظمین است.

جنابعالی زمانی با جیش المهدی سردارِ راهپیماییِ 1 ‌میلیونیِ «یوم القدس» بودید؛ تاریخ نشان داده هرگاه مرجعیت صدر، سلاح ایمان را با سیاست مقاومت پیوند بزند، عراق و شیعه سربلند شده است و هرگاه سکوت کند، خون عاشورا در کوچه‌های بغداد جاری شده است.

اکنون، همچنان که حرم حضرت زینب(س) بار دیگر گلوله می‌بیند و «تفجیرات قدس» فریادِ انتقام جهان تشیع را برمی‌انگیزد، وقت آن است به ریشه اصیل خود بازگردید؛ به فرمانِ پدر که فرمودند، «سلاح شیعه باید در دست شیعه بماند، نه در انبار سفارتخانه‌ها». اگر سرایاالسلام بار دیگر به خط مقدم بازگردد، اگر جیش المهدی با پرچم یاسر الحسین(ع) برافراشته شود، نه تنها فلسطین، بلکه تمام کربلاهای کوچک و بزرگ جهان اسلام، چشم امید به نجف دارند. پس بیایید و با اعلان جهاد کبیر، گروه های نظامی و مقاومت شیعه عراق را با هم متحد کنید، زیرا «اذا ضاعتِ القدس، ضاعتِ النجف».